-
1 кая да булса
-
2 кая булса
= кая да булса куда́-либо, куда́-нибудь, куда́ бы ни́ было, в како́е-либо ме́сто, како́м-либо направле́нии; безразли́чно куда́ -
3 кая
мест. вопр.1) куда́кая кадәр (тикле, чаклы, хәтле)? — до како́го ме́ста? доку́да?
бу поезд кая бара? — куда́ идёт э́тот по́езд?
2) разг. гдекитап кая икән? — где же кни́га?
3) в знач. частицы где уж, где тамкая каршы әйтү ул! — где уж там противоре́чить!
4) в знач. межд. ну-ка, дай-какая, үзем карыйм әле — ну-ка, дай сам посмотрю́
кая, бир әле үземә — дай-ка мне самому́
•- кая да булса
- кая карама••кая басканны (басарга) белмәү — не чу́вствовать ног под собо́й
кая куярга белмәү — не знать, куда́ приложи́ть, не знать, куда́ деть
кая эләкте, шунда — куда́ попа́ло, туда́
-
4 да
I частица усил.; = дә; та; тә1)а) и, та́кже, то́жебез дә синең тәкъдимеңне яклыйбыз — и мы подде́рживаем твоё предложе́ние; мы та́кже подде́рживаем твоё предложе́ние
ул да ашыга — и он торо́пится
б) и, да́же (и)сорама да — да́же и не спра́шивай
без килмәс идек тә, таләп итәләр — мы бы и не прие́хали, но тре́буют
2) уже́, уже́ иһи, онытканмын да — ой, уже́ (и) позабы́л
көз дә килеп җитте — уже́ (и) о́сень наступи́ла
белеп тә алган — уже́ узна́л
3) при отриц. предл.а) после сущ. со словом бер нибер минутка да кичегергә ярамый — нельзя́ опа́здывать ни на мину́ту
тирә-юньдә бер җан иясе дә күренми — вокру́г (не ви́дно) ни одно́й живо́й души́
б) же, ужбу һич тә дөрес түгел — э́то уже́ соверше́нно не ве́рно
в) тж.; индив. в сравн. сочет. и после отриц. мест. для усиления их значенийкешедән дә акыллырак җан иясе юк — нет существа́ бо́лее разу́много, чем челове́к
беркайда да — нигде́
беркайчан да — никогда́
беркем дә — никто́
бернинди дә — никако́й
берничек тә — ника́к
4) ка́ждый, еже-ел да — ка́ждый год, ежего́дно
көн дә очрашабыз — встреча́емся ка́ждый день (ежедне́вно)
5) разг. между компонентами усил. гл. сочетаний да (и) всё; взять и (да, да и)кайтты да китте — взял да уе́хал: уе́хал да всё
чыкты да китте — взял да вы́шел; вы́шел да и всё
сөйлим дә бирәм — возьму́ да расскажу́ и всё
куарга да чыгарырга — взять да и вы́гнать; вы́гнать да и всё
6) разг.а) между усил. повторами выраж. категоричность высказывания такконцертка бара да бара инде ул — на конце́рт он уж пойдёт так пойдёт
сиңа әйтми дә әйтми инде — тебе́ уж он не ска́жет так не ска́жет
б) чувство восхищения, одобрения так, ну иаты да аты! — конь так конь; ну и конь!
менә бу егет уйный да уйный баянда! — вот э́тот па́рень игра́ет так игра́ет на бая́не; ну и игра́ет э́тот па́рень на бая́не!
в) в эмоц. предл. ну иматур жырлыйсың да инде! — ну и поёшь ты краси́во!
бирдең дә инде үзенә кирәген! — ну и дал же ты ему́ жа́ру!
7) после усил. гл. повторов да (и) вдруг, раз ийөрде, йөрде дә юкка чыкты — ходи́л-ходи́л да вдруг исче́з
сөйли, сөйли дә туктап кала — говори́т-говори́т - раз и остана́вливается
8) в сложносоч. предл. с противит. знач. -тоалар шулай диләр дә бит —... они́-то говоря́т так...
килүен килдек тә соң, ләкин юлыбыз уңмады — прие́хать-то прие́хали, но вот не повезло́
9) в сочет. с указ. мест. с составным менә, шул -то... именә шул серне ул сездән яшереп саклаган да — вот э́ту-то та́йну он от вас и скрыва́л
менә шул кирәк тә инде безгә — вот э́то-то нам и ну́жно
а) хоть, хоть (хотя́) быбер атна булса да авылда ял ит — хоть неде́лю отдохни́ в дере́вне
бер сәгатькә булса да — хотя́ бы на оди́н час
кичкә кадәр булса да — хоть бы до ве́чера
б) хоть (хотя́) и; хоть (хотя́) и,... носирәк булса да очрашабыз — встреча́емся, хоть и ре́дко; хоть и ре́дко, но встреча́емся
аз булса да ярдәм булыр — хотя́ и не мно́го, но бу́дет по́мощь
белеп тә әйтмәгәнсең — знал и не говори́л
авылда булып та күрешмәгәнсез — был в дере́вне, и не встре́тились
авылны чыккач та асфальт юл башлана — сра́зу же за дере́вней начина́ется асфа́льтовая доро́га
кайткач та хәбәр итәрмен — сообщу́ ту́т же по прие́зде; сообщу́, как то́лько прие́ду
13) употр. в образов. составных неопр. мест. и нареч. со словом булса (да) хотькем дә булса — кто́-нибудь (да), кто́-либо
нәрсә дә булса — что́-нибудь (да), хоть что́-нибудь (что́-либо)
нинди дә булса — како́й-нибудь (да), хоть како́й-нибудь
кайда да булса — где́-нибудь (да), хоть где́-нибудь (где́-либо)
кайчан да булса — когда́-нибудь (да), хоть когда́-нибудь (когда́-либо)
ничек тә булса — ка́к-нибудь (да), хоть ка́к-нибудь (ка́к-либо)
14) при составных союзах с усил. знач. жеәгәр дә — е́сли же
II союзшулай да — всё же, одна́ко же
1) соед.а) и, да; да иял итеп алды да эшкә тотынды — немно́го отдохну́л и приступи́л к рабо́те
уйный да көлә — игра́ет да смеётся
урманга киткән дә адашкан — пошёл в лес и (да и) заблуди́лся
б) при усил. повторах и, да; да и то́лькоһаман кайтмый да кайтмый — всё не возвраща́ется и не возвраща́ется; всё не возвраща́ется да и то́лько
җылый да җылый — пла́чет да всё; пла́чет да и то́лько
яза да яза — пи́шет и пи́шет; кар яуды да яуды снег вали́л и вали́л
в) употр. в составных числительных после чисел йөз, мең, миллион, миллиард, а также после наименований мер измерения (и)йөз дә унике — сто двена́дцать
өч метр да ун сантиметр — три ме́тра и де́сять сантиме́тров
балага ике яшь тә дүрт ай — ребёнку два го́да (и) четы́ре ме́сяца
г) и..., и; ни..., ни при перечислении однородных членов с оттенком усиленияхәзер аңа күңелле дә, рәхәт тә — сейча́с ей и ве́село, и прия́тно
җырлый да, бии дә, баянда да — уйный и поёт, и пля́шет, и на бая́не игра́ет
эш тә, йокы да, ял да юк — ни рабо́ты, ни сна, ни о́тдыха
эш белән дә, киңәш белән дә ярдәм итә алмады — не смог оказа́ть по́мощи ни де́лом, ни сове́том
2) присоед. да иул әле яшь, эш тәҗрибәсе дә аз — он ещё мо́лод, да и о́пыта малова́то
җыр матур яңгырый, сүзләре дә бик эчтәлекле — пе́сня звучи́т краси́во, да и слова́ содержа́тельные
3) против. но, да, одна́ковәгъдә бирдегез дә килмәдегез — обеща́ли, но не прие́хали
••терсәк якын да, тешләп булмый — посл. бли́зок ло́коть, да не уку́сишь
4) уступ.а) хоть, хотя́, хотя́ и, хоть... и, хотя́... и; несмотря́ на то, чтояңгыр яуса да, эштән туктамадык — продолжа́ли рабо́тать, несмотря́ на то, что шёл дождь
бик ашыксак та, поездга өлгерә алмадык — не успе́ли к по́езду, хотя́ и о́чень торопи́лись
б) хоть и, хотя́ и, да́же е́сли, пусть да́жебөтен дошман берләшсә дә, җиңми калмабыз — победи́м, да́же е́сли объединя́тся все враги́
белсә дә, сиңа әйтмәгән булыр иде — хоть и знал бы, тебе́ не сказа́л
в) никайда (гына) күрсәм дә... — где́ бы ни встре́тил
кая (гына) барса да... — куда́ бы ни шёл
күпме генә уйласа да, хәтеренә төшерә алмады — ско́лько ни ду́мал, не смог вспо́мнить
-
5 кайсы
мест. вопр.1) кото́рый, како́й ( из них)син кайсы авылдан ? — ты из како́й дере́вни?
теләсәң кайсын — любо́й, на вы́бор
кайсы яктан? — с како́й стороны́? отку́да?
кайсы җирдән — с каки́х мест? отку́да?
2) при однородных членах кто..., не́которыекайсы елый, кайсы көлә — кто пла́чет, кто смеётся
•- кайсы булса да
- кайсы вакытта
- кайсы кая
- кайсы ки -
6 тазы
= тазый; сущ.1) борза́я (гончая, охотничья) соба́ка; бегова́я соба́ка;этнең барысы да тазы булмас — (посл.) не вся́кая соба́ка - борза́я
заманың төлке булса, син тазы бул — (посл.) е́сли вре́мя твоё - хи́трая лиса́, ты будь охо́тничьей соба́кой
2) в знач. прил. охо́тничий, го́нчий; бегово́й•- тазы ат
См. также в других словарях:
илтү — Кая да булса, нәрсәгә дә булса алып бару. Берәр нәрсәгә сәбәп булу, шуңа китерү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
йөрген — Кая да булса еракка барып нәрсәдер хәл итәргә җибәрелгән (яки киткән) кеше. Патшага йөрген җибәрү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
керешли — Кая да булса кергәндә, керү уңаеннан … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
китешли — Кая да булса китеп барганда, китү уңаенда … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
этенү — Кая да булса таянып, терәлеп үзеңне этү, этеп җибәрү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
утырту — 1. Үстерү максаты белән, үсемлекләрнең тамырын, бүлбеләрен, орлыкларын җиргә күмү 2. Утырырга булышу, тәкъдим итү яки мәҗбүр итү. Кая да булса бару, китү өчен урын алуга, урнашуга ярдәм итү машинага утырту и. Кая да булса китү алдыннан урынлашу,… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
озату — I. 1. Аерылышканда, саубуллашканда китүче белән бераз вакыт бергә бару. Саубуллашу, хушлашу. Арттан ияреп барган кебек булу (җансыз әйберләр тур.) 2. Кая да булса илтү, алып бару (юл күрсәтеп, ярдәм итеп, саклап, күзәтеп). Барырга булышу. Кая да… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чыгу — 1. Кайдан да булса китү, ул урынны калдыру. Барган юлдан, юнәлештән читкә китү, күчү, юлын үзгәртү 2. Кая да булса килү, килеп басу, килеп күренү саф алдына ч. . Кайсы да булса якка карау, юнәлгән булу бакчага чыга торган тәрәзә 3. Берәр урында… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ыргыту — 1. Кулдагы әйберне куәт белән очыру, ату, ташлау. Югарыдан түбәнгә ташлау. Түбәннән югарыга атып бәрү, чөю 2. Берәр нәрсәне кирәксез дип яки башка сәбәп максат белән кая да булса ташлау, атып бәрү. Тәртип белән урнаштырмау, куймау, ничек эләкте… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бер — I. 1. 1 саны һәм цифры. Шул сан исәбендәге микъдар. Парның сыңары 2. Үзе генә, бердәнбер, ялгыз 3. Фигыль алдыннан килгәндә: бер тапкыр 4. бер тиен дә бирмәде 5. бик көр, көтүдә бер сыер 6. кергән бере бетә тора 7. с. күңелләр бер булса... шәһәр… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
йөрү — 1. Атлап урыннан урынга күчү. Атлау сәләтенә ия булу, хәрәкәт итәрлек хәлдә булу. 2. Хәрәкәттә булу, хәрәкәт итеп тору 3. Транспортта хәрәкәт итү 4. Кая да булса баргалап тору эшкә й. 5. Үтү, керү, чыгу капкадан йөреп булмый 6. Йөреш ясау… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
